PRAKTISCHE AANDACHTSPUNTEN BIJ ECHTSCHEIDING

DEEL 1: ERFRECHT, OVERLEVINGSRECHTEN EN SCHENKINGEN
ERFRECHT VAN DE ECHTGENO(O)T(E) TIJDENS DE ECHTSCHEIDING

In geval van echtscheiding zijn er wellicht redenen te bedenken waarom u niet wenst dat uw echtgeno(o)t(e) (hierna voor de leesbaarheid: “echtgenoot”) nog van u zal erven, mocht u onverhoopt overlijden vooraleer de echtscheiding definitief is. In dit artikel gaan we dieper in op het erfrecht van de langstlevende echtgenoot tijdens een echtscheiding en bespreken we de mogelijkheden om dit erfrecht te beperken en zelfs volledig te ontnemen. Dit kan op zeer eenvoudige wijze, maar toch merken we dat dit aspect bij een echtscheiding gemakkelijk over het hoofd wordt gezien zodat het eerste aandachtspunt vormt, dat we in deze reeks “praktische aandachtspunten bij echtscheiding: erfrecht, overlevingsrechten en schenkingen” onder de aandacht willen brengen.

Probleemstelling

Wettelijk erft uw echtgenoot, ondanks de (intentie tot) aanvang van een echtscheidingsprocedure en tot wanneer de echtscheiding definitief is, nog steeds het vruchtgebruik op uw gehele nalatenschap. In sommige gevallen is dit nog meer (indien u als eerststervende echtgenoot geen kinderen heeft). Dit is in de context van een relatiebreuk vaak niet langer wenselijk.

Het ontervend testament en het voorbehouden erfdeel van uw echtgenoot

U kan hiervan echter bij testament afwijken en bepalen dat uw echtgenoot uitgesloten wordt van uw nalatenschap.

De langstlevende echtgenoot wordt evenwel beschermd, waardoor het wettelijk erfrecht bij testament beperkt kan worden maar niet volledig kan worden ontnomen indien de langstlevende echtgenoot zijn recht op een voorbehouden erfdeel zou inroepen.

De langstlevende echtgenoot heeft namelijk een zogenaamde ‘reserve’: een recht op een door de wet vastgesteld minimum deel dat hij of zij steeds kan opeisen bij overlijden van zijn of haar echtgenoot.

De reserve van de langstlevende echtgenoot bestaat uit een abstracte en een concrete reserve. De langstlevende heeft namelijk minimaal recht op vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap (de ‘abstracte’ reserve) of het vruchtgebruik of het recht van huur op de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad (de ‘concrete’ reserve). De abstracte en concrete reserve kunnen niet gecumuleerd worden, maar kunnen wel gecombineerd worden. Bij keuze van de langstlevende voor het vruchtgebruik op de gezinswoning zal hij of zij namelijk dit vruchtgebruik ontvangen, ook als dit de waarde van het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap overschrijdt. Indien de toekenning van het vruchtgebruik op de gezinswoning minder waard is dan het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap, kan de langstlevende dit aanvullen met vruchtgebruik op bijkomende goederen.

In geval van feitelijke scheiding kan de langstlevende echtgenoot die beperkt is tot zijn of haar reserve de concrete reserve echter enkel opeisen indien hij of zij in de woning is blijven wonen of tegen zijn of haar wil verhinderd werd om dat te doen en de toewijzing van deze concrete reserve beantwoordt aan de eis van billijkheid.

Indien u de erfaanspraken van uw echtgenoot zoveel mogelijk wil beperken (minstens tot zijn of haar reserve), moet u met andere woorden een ontervend testament opmaken.

De uitwerking van het ontervend testament bij echtscheiding

Onder welbepaalde voorwaarden zal in het kader van een echtscheiding een ontervend testament ruimere uitwerking hebben en kan u alle erfaanspraken ontnemen van uw echtgenoot zodat hij of zij niets erft uit uw nalatenschap en hij of zij ook zijn of haar reserve niet kan inroepen. Een verschil moet weliswaar gemaakt worden tussen de twee vormen van echtscheiding die ons recht kent, namelijk

• de echtscheiding door onderlinge toestemming (1)
• en de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (2).

De echtscheiding door onderlinge toestemming (hierna: EOT)

Bij de EOT is het zo dat de toekomstige ex-echtgenoten op voorhand een overeenkomst moeten treffen waarin niet alleen de echtscheiding, maar ook de gevolgen van deze echtscheiding geregeld worden. Nadien zal de rechtbank de echtscheiding eenvoudig op basis van deze overeenkomst uitspreken in een (in de regel) schriftelijke procedure. Deze overeenkomst regelt onder meer de verdeling van de goederen, de verblijfsregeling en financiële regeling met betrekking tot de kinderen (indien van toepassing) en de onderhoudsuitkering tussen echtgenoten, maar ook het wettelijke erfrecht tijdens de echtscheidingsprocedure. U kan daarbij onder meer overeenkomen om het wettelijke erfrecht tussen echtgenoten volledig uit te sluiten, voor het geval van overlijden tijdens de echtscheidingsprocedure.

Opgelet: Deze regeling gaat slechts in vanaf de indiening van het verzoekschrift tot echtscheiding bij de rechtbank (waarbij de overeenkomst tot echtscheiding als een bijlage wordt opgenomen), tenzij u in de overeenkomst bepaalt dat de regeling uitwerking heeft vanaf de ondertekening. Belangrijk is dus dat -indien u wenst dat deze onterving onmiddellijk vanaf de ondertekening van de overeenkomst ingaat- , u dit ook uitdrukkelijk zo opneemt in de overeenkomst.

Opgelet: De overeenkomst regelt enkel het wettelijke erfrecht. Het is dus belangrijk om eventuele eerdere testamenten te evalueren en desgevallend te herroepen. Dit is nodig om te voorkomen dat de overeenkomst over het wettelijk erfrecht wordt uitgevoerd naast een (mogelijk zelfs niet meer gekende) eerdere testamentaire beschikking in het voordeel van de toekomstige ex-echtgenoot. Er bestaat immers een kans dat u reeds een testament heeft waarin u uw toekomstige ex-echtgenoot reeds (bijkomend) begunstigde. Deze vroegere begunstigingen bij testament vervallen niet automatisch door de opmaak van een overeenkomst over het wettelijke erfrecht in het kader van de echtscheiding tot onderlinge toestemming (tenzij in het testament bijvoorbeeld reeds voorzien is dat de begunstiging geen uitwerking heeft in welbepaalde gevallen die wijzen op een breuk en aan de concreet opgenomen voorwaarden voldaan is), ook niet na het definitief worden van de echtscheiding.

De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (hierna: EOO)

Indien u vooraf niet tot een akkoord komt over de echtscheiding en alle gevolgen ervan, moet de echtscheiding gevorderd worden via de rechtbank. Bij de EOO wordt er op voorhand geen overeenkomst getroffen om de gevolgen te regelen. Toch is er (eenzijdig) ook een mogelijkheid tot volledige onterving van uw toekomstige ex-echtgenoot, maar hiervoor moet wel aan vier voorwaarden voldaan zijn opdat het ontervend testament volledige uitwerking heeft.

• Eerst en vooral moet de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting of een afzonderlijk verblijf reeds zijn gevorderd bij de rechtbank (1). Of dit door uw echtgenoot of uzelf gebeurd is, is niet van belang.
• Daarnaast moeten uw echtgenoot en u op het ogenblik van overlijden minstens zes maanden feitelijk gescheiden leven (2).
• Het is ook belangrijk dat u na het inleiden van voormelde vordering niet opnieuw bent gaan samenwonen (3).
• Ten slotte moet er aldus ook een ontervend testament zijn opgesteld, waarin u uw echtgenoot uitdrukkelijk onterfd heeft (4). De aanstelling van een algemene legataris in het testament houdt een weerlegbaar vermoeden in dat men hierdoor impliciet de erfrechten van de langstlevende heeft willen ontnemen.

Dat nog niet aan alle andere voorwaarden is voldaan op het ogenblik dat het testament opgesteld wordt, speelt geen rol. De clausule zal uitwerking zal hebben indien op het ogenblik van het overlijden tijdens de echtscheidingsprocedure aan alle voorwaarden voldaan is.

Conclusie

Op deze twee manieren is het dus eigenlijk heel eenvoudig om uw toekomstige ex-echtgenoot volledig te onterven in geval van een overlijden tijdens de echtscheidingsprocedure. Toch wordt dit gemakkelijk over het hoofd gezien en is het dus een belangrijk aandachtspunt waar u over moet waken in geval van een echtscheiding.

Bij Cazimir staan we u graag bij in het kader van uw (voorgenomen) echtscheiding, waarbij we bij elke stap de nodige aandacht schenken aan de erfrechten van uw (toekomstige) (ex-)echtgenoot. Aarzel niet om ons te contacteren indien u meer informatie wenst.

Zelfs al heeft uw ex-echtgenoot geen erfrecht meer in uw nalatenschap, bij uw overlijden zal hij of zij tot de meerderjarigheid of ontvoogding van uw gemeenschappelijke kind alleen het genot hebben van en het beheer hebben over de goederen van uw kind, inclusief de goederen die u aan uw kind nagelaten heeft. In het kader van de opmaak van een testament tijdens of na een echtscheiding kan het belangrijk zijn om ook hier aandacht aan te schenken. In de volgende twee artikelen in deze reeks geven we een antwoord op de belangrijke vraag of u deze (ongewenste) gevolgen kan beperken of ontnemen en hoe u dit kan doen...